Μπορεί να είναι σήμερα αποδεκτή η εμφάνιση σοβαρού συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών (OHSS) σε γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση?


Η πιο σημαντική επιπλοκή της φαρμακευτικής θεραπείας για εξωσωματική γονιμοποίηση είναι το σοβαρό σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών, που εκδηλώνεται μετά από την ωοληψία. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτείται πολυήμερη νοσηλεία της γυναίκας και είναι δυνατόν να προκύψουν επικίνδυνες καταστάσεις για την υγεία της, που δυστυχώς μπορεί να απειλήσουν και την ίδια τη ζωή της.

Image

Συχνότητα του σοβαρού OHSS

Αν και η συχνότητα του σοβαρού συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών είναι μικρή στο γενικό πληθυσμό (2%), είναι πολύ μεγαλύτερη σε γυναίκες υψηλού κινδύνου (γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες ή με ιστορικό υπερδιέγερσης ωοθηκών) και μπορεί να κυμαίνεται από 10% έως 38%.

Ιατρικά προβλήματα στο σοβαρό OHSS

Σε γυναίκες με σοβαρό σύνδρομο υπερδιέγερσης ο όγκος αίματος είναι μειωμένος, αφού σημαντική ποσότητα υγρών του οργανισμού βρίσκεται στην κοιλιακή χώρα, γύρω από τον πνεύμονα ή/και την καρδιά. Το υγρό αυτό που μπορεί να φτάσει τα 2 ή 3 λίτρα προκαλεί έντονη δυσφορία αν εντοπίζεται στην κοιλιακή χώρα, δυσκολία στην αναπνοή, αν βρίσκεται γύρω από τον πνεύμονα και διαταραχή της καρδιακής λειτουργίας, αν εντοπίζεται γύρω από την καρδιά. Από την άλλη πλευρά, η μείωση του όγκου αίματος που κυκλοφορεί μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές περιπτώσεις σε ηπατονεφρική ανεπάρκεια.

Θνητότητα από σοβαρό OHSS

Η εκτιμώμενη θνητότητα από σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών είναι 3/100.000 γυναίκες, αν και ίσως η πιθανότητα αυτή να αποτελεί υποεκτίμηση της πραγματικής (3). Οι περιπτώσεις θανάτων οφείλονται σε εγκεφαλική θρόμβωση, σε νεφρική ανεπάρκεια, καρδιακό επιπωματισμό ή σε σύνδρομο αναπνευστικής ανεπάρκειας.

Μπορεί να προληφθεί το OHSS?

Η χρήση ανταγωνιστών της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (Orgalutran, Cetrotide) είναι γνωστό ότι μειώνει στο μισό τηνπιθανότητα εμφάνισης σοβαρού συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών (4). Ωστόσο το σύνδρομο ακόμα και υπό θεραπεία με ανταγωνιστές είναι πιθανό να εμφανιστεί, όπως εξάλλου συμβαίνει και με μια σειρά από άλλες προληπτικές μεθόδους που περιλαμβάνουν τη χορήγηση γλυκοκορτικοειδών, αλβουμίνης, τη χρήση ανασυνδυασμένης LH ή hCG, την παράταση της χορήγησης αγωνιστών, ή την πρώιμη χορήγηση χοριακής γοναδοτροπίνης.

Υπάρχει δυνατότητα πρόβλεψης του OHSS?

Αν και αρκετές μελέτες έχουν γίνει προς την κατεύθυνση αυτή, είναι βέβαιο ότι η ικανότητα μας να προβλέψουμε ποια γυναίκα θα αναπτύξει σοβαρό σύνδρομο υπερδιέγερσης είναι περιορισμένη. Υπάρχουν αρκετές γυναίκες με μεγάλο αριθμό ωοθυλακίων μετά από διέγερση των ωοθηκών που δεν θα αναπτύξουν το σύνδρομο, ενώ άλλες με φυσιολογικό αριθμό ωοθυλακίων που θα αναπτύξουν τη σοβαρή μορφή του συνδρόμου.

Υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισης του σοβαρού OHSS?

Μέχρι σήμερα η αντιμετώπιση του συνδρόμου, στην σοβαρή μορφή του, βασίζεται σε υποστηρικτικά μέτρα και σε επεμβάσεις αφαίρεσης ενδοκοιλιακού ή πλευριτικού υγρού, όπου αυτό είναι απαραίτητο. Η χορήγηση ανταγωνιστών στην ωχρινική φάση σε γυναίκες με εγκατεστημένο σύνδρομο υπερδιέγερσης εμφανίζει ενθαρρυντικά αποτελέσματα (5). Ωστόσο, απαιτεί παρακολούθηση μέχρι την πλήρη υποχώρηση των συμπτωμάτων, που μπορεί να διαρκέσει αρκετές μέρες.

Είναι προφανές ότι οποιοδήποτε ποσοστό θνητότητας από το σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών δεν μπορεί να είναι αποδεκτό. Δεν είναι επίσης αποδεκτό μια γυναίκα που υποβάλλεται σε θεραπεία εξωσωματικής γονιμοποίησης να καταλήγει σε πολυήμερη παραμονή στο νοσοκομείο, που πολλές φορές συνοδεύεται από πολλαπλές παρακεντήσεις ενδοκοιλιακού υγρού μέχρις ότου το σύνδρομο υπερδιέγερσης υποχωρήσει.

Image
Μπορούμε να εξαλείψουμε την πιθανότητα εμφάνισης σοβαρού συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών σε γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση?

Η απάντηση είναι θετική χάρις στην εμφάνιση των ανταγωνιστών της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών την τελευταία δεκαετία. Είναι σήμερα δυνατόν να εκμηδενίσουμε την πιθανότητα εμφάνισης συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών και να προσφέρουμε την δυνατότητα στα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί, χωρίς η γυναίκα να διατρέχει αυτόν το κίνδυνο, διατηρώντας ακέραιες τις πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης.

Αυτό επιτυγχάνεται με την αλλαγή της τελικής ένεσης, που χορηγείται 36 ώρες πριν την ωοληψία για να ωριμάσουν τα ωάρια και να γίνει η ωοληψία. Συγκεκριμένα, αντικαθίσταται η τελική ένεση χοριακής γοναδοτροπίνης (Ovidrelle, Pregnyl) από GnRH αγωνιστή (Gonanpeptyl, Suprefact, Arvecap). Αυτό όμως, είναι δυνατό μόνο σε κύκλους που χορηγούνται ανταγωνιστές (Orgalutran, Cetrotide) στην διάρκεια της διέγερσης των ωοθηκών για να εμποδίσουν την ωορρηξία.

Δεν είναι εφικτό σε κύκλους στους οποίους χορηγούνται αγωνιστές της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (Suprefact, Arvecap, Gonapeptyl), όπως για παράδειγμα στο το λεγόμενο μακρύ πρωτόκολλο. Με την αλλαγή της τελικής ένεσης το ζευγάρι προχωράει κανονικά στην ωοληψία και στην γονιμοποίηση των ωαρίων. Ωστόσο, όλα τα έμβρυα καταψύχονται και μεταφέρονται στον επόμενο κύκλο, που ξεκινάει με την περίοδο, συνήθως 5 μέρες μετά την ωοληψία.

Έτσι όχι μόνο αποφεύγεται το σοβαρό σύνδρομο υπερδιέγερσης, αλλά και η μεταφορά των εμβρύων στο ενδομήτριο του κύκλου της διέγερσης, που έχει υποστεί τις παθολογικά υψηλές συγκεντρώσεις οιστρογόνων και προγεστερόνης, συνέπεια της προσπάθειας μας να αναπτυχθούν πολλαπλά ωοθυλάκια.

Το ενδομήτριο αυτό για τους παραπάνω λόγους είναι πάντα μειωμένης υποδεκτικότητας (6) σε αντίθεση με το ενδομήτριο σε ένα κύκλο μεταφοράς κατεψυγμένων εμβρύων, που είναι πάντα φυσιολογικό. Με τον τρόπο που περιγράφηκε, η γυναίκα που υποβάλλεται σε διέγερση των ωοθηκών για εξωσωματική γονιμοποίηση, είναι αδύνατο να εμφανίσει σοβαρό σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών, αρκεί να της χορηγούνται ανταγωνιστές της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών και GnRH αγωνιστής για την τελική ωρίμανση των ωαρίων πριν την ωοληψία.

Οι συνθήκες μηδενικού κινδύνου για το σύνδρομο υπερδιέγερσης είναι αυτό που πρέπει να προσφέρουμε στα ζευγάρια σήμερα. Οτιδήποτε λιγότερο, είναι φανερό ότι δεν πρέπει να είναι αποδεκτό ούτε από την πλευρά των ζευγαριών, πολύ δε περισσότερο από την πλευρά των ιατρών.


Image


Ο Στρατής Κολυμπιανάκης είναι Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας και Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Διευθυντής της Μονάδας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής της Α' Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Παπαγεωργίου.

Στρατής Κολυμπιανάκης 2020